Święta Bożego Narodzenia to kolędy. Znamy ich wiele, ale jest też wiele ciekawostek, o których pewnie wie mało kto. Kolędy na stałe wpisały się nie tylko w kościelną liturgię, ale śpiewane są również w naszych domach, szczególnie podczas wieczerzy wigilijnej.
Kolędy to pieśni, które śpiewane są w okresie Bożego Narodzenia, wykorzystywane w chrześcijańskich nabożeństwach religijnych.
Kolęda to również obrzęd ludowy związany z okresem słowiańskiego Święta Godowego (Szczodre Gody, Szczodruszka – w tradycji słowiańskiej święto celebrujące przesilenie zimowe, zwycięstwo światła nad ciemnością), a następnie świąt Bożego Narodzenia, polegający na odwiedzaniu domów przez kolędników. Kolędnicy znani są przede wszystkim w kulturach rolniczych i pasterskich Słowian i Rumunów. Obrzęd ten polega na odwiedzaniu przez grupy odpowiednio przebranych kolędników poszczególnych gospodarstw z życzeniami pomyślności w Nowym Roku. Stąd kolędy pierwotnie były radosnymi pieśniami noworocznymi.
Termin kolęda wywodzi się prawdopodobnie od łacińskiego słowa calendae i oznacza “pierwszy dzień miesiąca”.
W starożytnym Rzymie wiązało się to z obchodami styczniowych Kalendae (mensis Januarius) i był to dzień szczególny, gdyż 1 stycznia, począwszy od 153 roku przed narodzeniem Chrystusa, konsulowie rzymscy obejmowali swój urząd. W 46 r.p.n.e. Juliusz Cezar wydał dekret, w którym ustanawiał datę 1 stycznia oficjalnym początkiem roku administracyjnego. Z tej okazji Rzymianie odwiedzali się, składali sobie życzenia, dawali prezenty, śpiewali pieśni.
Początkowo były to kolędy wyłącznie łacińskie.
Ich twórcy czerpali z Ewangelii św. Mateusza i Ewangelii św. Łukasza, gdzie pojawia się pośrednio informacja o śpiewaniu w dniu narodzin Jezusa. Z biegiem czasu sięgano do apokryfów (księgi o tematyce biblijnej, uważane za nienatchnione, nie wchodzące w skład Kanonu Biblii), literatury średniowiecznej i średniowiecznego teatru, jako źródeł kolęd.
W liturgii Kościoła katolickiego kolędy wykonuje się od mszy (Pasterki) rozpoczynającej się o północy 24/25 grudnia do święta Chrztu Pańskiego (niedziela po 6 stycznia).
W praktyce jednak tradycja chrześcijańska dopuszcza śpiewanie kolęd do Święta Ofiarowania Pańskiego, czyli do 2 lutego.
Według tradycji chrześcijańskiej autorem pierwszej kolędy był św. Franciszek z Asyżu.
Była ona śpiewana w zorganizowanej przez niego szopce.
Najstarszą zachowaną polską kolędą jest pieśń pochodząca z 1424 roku, zaczynająca się od słów Zdrów bądź, królu anielski.
Na początku XV wieku kolędy tłumaczono z łaciny i ze śpiewników braci czeskich.
Polski poeta, dramatopisarz epoki oświecenia Franciszek Karpiński skomponował bardzo popularną kolędę “Bóg się rodzi”.
Twórcami kolęd byli także m.in. Mikołaj Sęp Szarzyński (poeta przełomu renesansu i baroku) i Andrzej Morszczyn (polityk, poeta, podskarbi wielki koronny). W XIX wieku kolędy komponował Zygmunt Noskowski (kompozytor, dyrygent i pedagog). Fryderyk Chopin, kolędę “Lulajże, Jezuniu” zacytował w środkowej części scherza h-moll op.20. Współcześnie kolędy komponował Witold Lutosławski (kompozytor, dyrygent, pianista).
W polskim dorobku kulturalnym zachowało się ponad 500 kolęd i pastorałek.
W 1843 roku wydano zbiór “Pastorałki i kolędy z melodiami czyli piosenki wesołe ludu w czasie świąt Bożego Narodzenia po domach śpiewane” autorstwa księdza Michała Mioduszewskiego (ksiądz ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy, kompozytor i zbieracz pieśni religijnych). Zbiór ten stał się punktem odniesienia do rozpoczętego w XIX w na dużą skalę zbierania kolęd i pastorałek.
Najbardziej znane polskie kolędy to: “Bóg się rodzi, moc truchleje”, “Bracia patrzcie jeno”, “Do szopy, hej pasterze”, “Gdy się Chrystus rodzi”, “Dzisiaj w Betlejem”, “Jezus malusieńki”, “Lulajże Jezuniu”, “Mizerna cicha”, “Pójdźmy wszyscy do stajenki”, “Przybieżeli do Betlejem”, “W żłobie leży”, “Wśród nocnej ciszy” i wiele innych.
Wiele z nich jest nieznanego autorstwa.
Jedną z najbardziej znanych kolęd na świecie jest “Cicha noc”.
Jest to kolęda austriacka, która po raz pierwszy została wykonana podczas pasterki w 1818 roku w austriackim Oberndorfie bei Salzburg. Autorem tekstu “Stille Nacht” był austriacki ksiądz Joseph Mohr, a melodię skomponował Franz Xaver Gruber – austriacki nauczyciel w szkole podstawowej i organista w kościele w Amsdorfie.
“Cichą noc” przetłumaczono na ponad 300 języków i dialektów.
Oryginalna wersja, według autografu Josepha Mohra (napisana w 1816 roku), liczy sześć zwrotek. Obecnie śpiewa się najczęściej wersję skróconą: zwrotkę 1, 2 i 6.
źródło: https://ciekawostki.online
